Wielka Kolumbia pojawiła się niczym ogień, który objął swym żarem południe Ameryki Środkowej i północ Ameryki Południowej, płonąc jasno i szybko. Przez dwanaście lat reprezentowała zjednoczony naród ustanowiony w celu proklamowania niepodległości wobec europejskich władz.

Terytorium, które później stało się Wielką Kolumbią, miało za sobą przeszłość związaną z hiszpańskim podbojem Nowego Świata. Przed przybyciem Hiszpanów region ten zamieszkiwało wiele różnych ludów – Quimbaya na południowym zachodzie, Arawak i Carib na wybrzeżu Morza Karaibskiego oraz Czibczowie (w tym Muiskowie w mieście Hunza) na centralnej sawannie. Hiszpanie poszukujący złota, siły roboczej i pogan do nawracania zaatakowali te grupy z pełną mocą. Legendy o El Dorado wabiły hiszpańskich poszukiwaczy przygód w głąb kontynentu ku bogatej w złoto konfederacji Muisków, która starała się ukryć przed najeźdźcami swoje największe miasta – niestety bez powodzenia. Dzisiejsza Bogota powstała na ruinach osady Muisków. Później region ten stał się centrum Wicekrólestwa Nowej Granady – bogatej i wpływowej jednostki administracyjnej hiszpańskich kolonii. Jednak wraz z dobrobytem rosła niechęć, a lokalne elity starały się wzmocnić swoją pozycję i pozbyć się europejskiej kontroli. Ostatecznie tarcia te doprowadziły do rewolucji.

Po triumfie Simóna Bolívara w wojnach o niepodległość Kolumbii i Wenezueli zwycięzcy szybko przeszli do ustanowienia rządu. Jednak w wielu kwestiach dzieliły ich różnice zdań – grupa Bolívara faworyzowała koncepcję zjednoczonej Wielkiej Kolumbii pod kierownictwem rządu centralnego, podczas gdy inni opowiadali się za niezależnością Wenezueli i Ekwadoru. Bolívar popierał też ideę silnego, autorytarnego rządu z dziedzicznym senatem, a inni (zwłaszcza generał Bolívara, Santander) woleli rządy prawa, nie jednostki. Wielka Kolumbia, przynajmniej na początku, realizowała wizję Bolívara – nowy kraj miał scentralizowany rząd z wyodrębnionymi organami sądowymi, ustawodawczymi i wykonawczymi.

17 grudnia 1819 roku utworzono Republikę Kolumbii („Wielka Kolumbia” to nazwa stosowana przez współczesnych historyków w celu odróżnienia XIX-wiecznej Kolumbii od dzisiejszego państwa). Nie sprawiło to jednak, że hiszpańskie wojska nagle zniknęły, i dopiero w 1822 roku Bolívar mógł ogłosić ostateczny koniec wojny.

Republiką wstrząsały konflikty. Oprócz ideologicznych różnic między Bolívarem a Santanderem, odzwierciedlających napięcia między zwolennikami rządów opartych na charyzmie Wyzwoliciela a konstytucjonalistami, istniały też podziały regionalne. W 1826 roku José Antonio Páez, słynny przywódca kawalerii, stanął na czele buntu przeciwko Bolívarowi, domagając się utworzenia wolnej Wenezueli. Podjęte przez Bolívara próby obłaskawienia Páeza dodatkowo zraziły Santandera i pogłębiły linie podziałów w młodym państwie.

Dalsze niepokoje doprowadziły w 1828 roku do wysunięcia przez Bolívara propozycji dożywotniej prezydentury. Ruch ten skłonił Santandera do sprzeciwu, którym było przyjęcie radykalnie federalistycznej konstytucji. Stanowił również powód przeprowadzonego w tym samym roku zamachu na życie Bolívara.

Wielka Kolumbia, nie mogąc utrzymać jedności politycznej i regionalnej, zaczęła chylić się ku upadkowi. W 1830 roku postępująca utrata popularności i pogarszające się zdrowie zmusiły Bolívara do rezygnacji z piastowanego stanowiska; generałowi Rafaelowi Urdanecie i innym sympatykom nie udało się przekonać Wyzwoliciela do powrotu. Wielka Kolumbia przestała istnieć w roku 1831, rozpadając się na niepodległe państwa. Jednak nim doszło do upadku, w latach 1830–1831 zapobiec mu próbowało trzech różnych prezydentów.

Mimo to Hiszpania nigdy już nie odzyskała władzy nad tym regionem. Wielka Kolumbia rozpadła się na państwa, które w większości istnieją do dziś: Kolumbię, Wenezuelę, Panamę, Ekwador i Gujanę.