Imperium Perskie u szczytu swej potęgi obejmowało większą część Mezopotamii, Azję Mniejszą, wybrzeże Morza Czarnego, fragment Azji Środkowej (który pewnego dnia stanie się Afganistanem), część gór Kaukazu, Egipt, Trację i Macedonię. Przez niemal dwa stulecia Persja władała „kolebką cywilizacji”, aż do chwili, gdy macedoński król Aleksander w niespełna cztery lata rzucił ją na kolana.

Nieprawdopodobne początki imperium są warte takiej samej uwagi, co sromotna klęska związana z jego upadkiem. Według kilku przekazów (których wiarygodność podawana jest w wątpliwość) wszystko rozpoczęło się, gdy młody Cyrus II nie mógł dojść do porozumienia ze swoim dziadem, Astyagesem. Stary król próbował zabić wnuka tuż po jego narodzinach, więc niechęć Cyrusa nie była bezpodstawna. Gdy w 546 r. p.n.e. Cyrus ogłosił się królem Persji, ziemie należące do jego dziada trafiły na sam szczyt listy terytoriów do podbicia. Około roku 540 p.n.e. Cyrus zajął Lidię, a rok później ruszył na podbój Babilonu. Ostatecznie władał imperium rozciągającym się od Egiptu po wybrzeże Morza Czarnego, w którego granicach znajdowała się niemal cała starożytna Mezopotamia.

Cyrus II – zwany Cyrusem Wielkim oraz Królem Królów – był, jak na swoje czasy, stosunkowo światłym władcą. Jego Imperium Perskie to pierwsze w historii państwo, którego licznym grupom etnicznym zagwarantowano równe prawa i obowiązki, wymagając w zamian płacenia podatków oraz utrzymywania pokoju. Cyrus stworzył system satrapii, osadzając na podbijanych terenach samodzielnych namiestników zobowiązanych do nieingerowania w zwyczaje, religie i ekonomię poddanych. Wzdłuż wschodniej granicy zbudował fortece, by ograniczyć grabieże powodowane przez barbarzyńców ze stepów, takich jak Scytowie, którzy mogli (lub nie) przyczynić się do jego śmierci w 530 r. p.n.e.

Następcą Cyrusa został jego syn, Kambyzes II, który tuż po objęciu władzy zamordował swego brata, Bardiję, by nikt nie mógł podważyć jego praw do tronu. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem po bratobójstwie nowy władca zorganizował inwazję. W 525 r. p.n.e. Kambyzes ruszył na czele swojej armii do Egiptu, który podbił po zwycięskich bitwach pod Peluzjum i Memfis. Ataki na sąsiednią Kartaginę i Nubię nie były równie udane – młody władca musiał zadowolić się Egiptem i jego bogactwami. W trakcie kampanii Kambyzes dowiedział się o rewolcie przeprowadzonej przez jego brata, Bardiję – tego samego, którego wcześniej zamordował. Zawrócił do domu, by osobiście dopilnować uśmiercenia brata, jednak po drodze sam zginął w niewyjaśnionych okolicznościach.

Daleki krewny Kambyzesa II, Dariusz, będący jednym z generałów mających dostęp do króla w czasie jego nieoczekiwanej śmierci, oznajmił, że władca odebrał sobie życie z rozpaczy. Dariusz poprowadził wojska do Medii i zabił Bardiję, którego nazwał oszustem. Brak bezpośredniego następcy tronu pozwolił Dariuszowi ogłosić się nowym władcą. Doprowadziło to do buntu kilkunastu prowincji. Po 19 bitwach stoczonych w przeciągu jednego roku Dariuszowi udało się stłumić większość zamieszek wzniecanych przez przeciwników.

W imperium ponownie zapanował spokój. Dariusz umocnił swoją władzę na tyle, by w 521 r. p.n.e. przeprowadzić reformę administracji, uczynić aramejski językiem urzędowym rozległego imperium oraz wprowadzić jednolity system pieniężny z monetą zwaną „daryjką”, bo nazywanie monety swoim imieniem to najwyraźniej jedna z zalet (domniemanej) uzurpacji władzy. Za jego rządów w Imperium Perskim wprowadzono też ujednolicony system miar i wag, uruchomiono program budowy dróg, w ramach którego na przykład przebudowano i dokończono na 1677-milową „Drogę Królewską” z Suzy do Sardes oraz rozpoczęto budowę wielu budynków użyteczności publicznej w Suzie, Babilonie, Memfis, Pasargadach i nowym Persepolis.

W 516 r. p.n.e. Dariusz uznał swoją pozycję za stabilną na tyle, by najechać odległą dolinę Indusu, którą podbił w przeciągu roku. Po wyznaczeniu Greka Skylaksa na satrapę w mieście Gandhara Dariusz postanowił zmienić organizację imperium. Podzielił państwo na 20 prowincji zarządzanych przez wyznaczonych satrapów (byli nimi zazwyczaj jego krewni) i płacących ustaloną z góry daninę. Aby uniknąć buntu satrapów, Dariusz umieścił w każdej prowincji dowódcę wojskowego odpowiadającego bezpośrednio przed nim. Imperialni szpiedzy (zwani „uszami króla”) zbierali informacje o działalności zarówno satrapów, jak i dowódców wojskowych, i regularnie przekazywali je Dariuszowi.

Po zwycięskim powrocie z Indii Dariusz, zwany teraz Wielkim, postanowił zająć się Scytami. Poruszający się na koniach barbarzyńcy unikali walki pozycyjnej, ale przez ciągłe wycofywanie się utracili najlepsze pastwiska oraz wielu sojuszników, a ich stada uległy rozproszeniu. Miesiąc marszu w dziczy odbił się również na perskiej piechocie, cierpiącej z powodu zmęczenia i niedostatków. Dariusz, obawiając się, że bezowocna kampania kosztować go będzie życie kolejnych żołnierzy, i uznając, że Scytowie ponieśli już wystarczające straty, zatrzymał swoją armię nad brzegiem rzeki Oarus. Według Herodota zbudował „osiem wielkich, oddalonych od siebie fortów”. Po ogłoszeniu pata zwycięstwem wycofał się, by szukać w Europie mniej mobilnych przeciwników.

Europejska ekspedycja rozpoczęła się od przekroczenia Hellespontu i zaangażowania w grecką politykę. Doprowadziło to do inwazji na Trację oraz zajęcia kilku miast-państw na północnym wybrzeżu Morza Egejskiego. Macedonia przyjęła zwierzchnictwo Persji bez walki, stając się jej wasalnym królestwem. Dariusz powierzył zadanie zakończenia działań w Tracji swojemu generałowi Megabazusowi, a sam udał się na wypoczynek w Sardes. Wkrótce greckie miasta w Jonii zbuntowały się i wspierane przez Ateny oraz Eretrię zdobyły oraz – prawdopodobnie ku wielkiemu niezadowoleniu Dariusza – spaliły Sardes w 498 r. p.n.e.

Po ostatecznym stłumieniu powstania jońskiego Dariusz wysłał w 492 r. p.n.e. swego zięcia, by ten podbił Trację i Macedonię, a następnie zorganizował ekspedycję do Grecji w celu podporządkowania Aten i Eretrii. Po zajęciu kolejnych wysp na Morzu Egejskim i zdobyciu Naksos Persowie przeprowadzili w 490 r. p.n.e. udane oblężenie Eretrii, które zakończyło się jej spaleniem. Następnie pomaszerowali na południe wzdłuż wybrzeża Attyki, by zgotować ten sam los Atenom, lecz ich armię powstrzymało 30 tysięcy greckich żołnierzy w bitwie pod Maratonem. Dariusz natychmiast rozpoczął organizowanie następnej inwazji, którą tym razem chciał poprowadzić osobiście. Nie doszło do tego, bo zmarł w trzecim roku przygotowań.

Jego następcy – z których pierwszym był syn Dariusza, Kserkses I – musieli rozprawić się ze zbuntowanymi Grekami, jednak mimo że władali największym imperium ówczesnego świata, zdołali to pokpić.

Pierwszym ruchem Kserksesa było stłumienie rewolty w Egipcie. W przeciwieństwie do poprzedników Kserkses dotkliwie ukarał zbuntowaną prowincję, usuwając miejscowych przywódców i poddając jej mieszkańców bezpośredniej kontroli Persów. Tak samo postąpił z Babilonem, gdy i w nim w roku 482 p.n.e. wybuchło powstanie. Po uporaniu się z buntownikami Kserkses poprowadził do północnej Grecji ogromną armię wspieraną przez potężną, perską marynarkę. Miasta-państwa na jego drodze bez trudu padały pod naporem najeźdźców. Pomimo heroicznej postawy Spartan oraz Beotów pod Termopilami Grecy nie byli w stanie powstrzymać marszu armii Kserksesa na Ateny i złupienia tego najważniejszego polis Grecji.

Ateńczykom udało się ewakuować miasto, zanim zjawili się Persowie. Ich marynarka pozostała potężną siłą. O tym, jak potężną, Kserkses przekonał się w bitwie pod Salaminą w 480 r. p.n.e., gdy grecka flota, składająca się z około 370 trier pokonała 800 perskich galeonów, niszcząc około 300 perskich okrętów przy własnych stratach wynoszących 40 statków. Ta porażka opóźniła o rok planowaną perską ofensywę w głąb Grecji, dzięki czemu Grecy mieli czas wzmocnić swoją obronę przeciwko najeźdźcom. Kserkses został zmuszony do powrotu do Persji, a dowództwo nad wojskami przejął jego generał, Mardoniusz. Grecy wkrótce zwyciężyli w kilku ważnych morskich i lądowych bitwach przeciwko nowemu dowódcy. Kiedy Mardoniusz zginął w bitwie pod Platejami, kampania dobiegła końca, a ocalali Persowie w chaosie wycofali się z Grecji.

Kserkses nigdy nie przeprowadził kolejnego najazdu na Grecję, choć spowodowane to było raczej nieoczekiwaną śmiercią niż brakiem chęci. W 465 r. p.n.e. padł ofiarą spisku zorganizowanego przez dowódcę własnej straży królewskiej, który z kolei został zabity przez syna Kserksesa – Artakserksesa.

Trzej perscy królowie, następcy Kserksesa I, którzy rządzili w latach 465–404 p.n.e. – Artakserkses I, Kserkses II i Dariusz II – byli słabi i bezbarwni. Pod koniec V wieku Persowie odzyskali część wpływów na Morzu Egejskim, skutecznie szczując na siebie Greków w czasie długiej wojny peloponeskiej pomiędzy Atenami a Spartą. Jednakże w 405 r. p.n.e. wybuchł bunt w Egipcie, a Persja nie była w stanie odzyskać kontroli nad niepokorną prowincją przez ponad 50 lat.

Dariusza II zastąpił Artakserkses II, który rządził przez 45 lat. W czasie swoich długich rządów wziął udział w wojnie przeciwko Sparcie – po raz kolejny o greckie kolonie w Azji Mniejszej. Persja sprzymierzyła się z Ateńczykami (którzy dochodzili do siebie po koszmarnej porażce w wojnie peloponeskiej), a Sparta została zmuszona do ustępstw.

Pomimo tych sporadycznych sukcesów w IV w. p.n.e. Persja była coraz słabsza i bardziej zdezorganizowana. W 373 r. p.n.e. zbuntowała się grupa satrapów. Rewoltę stłumiono, ale po niej coraz częściej następowały kolejne. Pozycja króla była coraz bardziej niepewna. Artakserkses III wstąpił na tron w 359 r. p.n.e. dzięki zdradzie. By zapewnić sobie władzę, wymordował tylu krewnych, ilu tylko był w stanie dopaść. W 338 r. p.n.e. został otruty na rozkaz eunucha Bagoasa, który władzę przekazał najmłodszemu synowi Artakserksesa, Arsesowi. Arses wkrótce podjął próbę otrucia Bagoasa, ale zakończyła się ona niepowodzeniem i śmiercią zleceniodawcy. Kolejnym władcą wyniesionym na tron przez Bagoasa był Dariusz III.

Dariusz III był wcześniej satrapą Armenii i chociaż łączyło go ze zmarłym królem dalekie pokrewieństwo, to wszyscy lepsi kandydaci mogący zakwestionować jego prawa do korony już dawno nie żyli. Trudno powiedzieć, czy był dobrym przywódcą. Kiedy wstępował na tron, Imperium Perskie od ponad stu lat chyliło się ku upadkowi, a wiele prowincji niemal bez przerwy buntowało się przeciwko coraz bardziej niekompetentnej władzy centralnej. Intrygi pałacowe szkodziły monarchii, a władcy, którzy chcieli przetrwać, poświęcali tyle samo czasu na unikanie zamachów, co na dbanie o interesy imperium. Każdy władca obejmujący rządy w takich warunkach byłby w tarapatach.

Niezależnie od tego, jak kiepska była sytuacja w ojczyźnie, problemy te bladły w porównaniu z kłopotami nadciągającymi zza Hellespontu. W 336 r. p.n.e. młody macedoński król Aleksander, zwany później Wielkim, postanowił pokonać chwiejące się w posadach Imperium Perskie. Dariusz wiele razy spotkał się z nim na polu bitwy, często dowodząc o wiele liczniejszymi wojskami, ale Aleksander po prostu rozbijał jego armie jedna po drugiej. Stolica Persji, Persepolis, upadła pod naporem wojsk Aleksandra w 330 r. p.n.e. W tym samym roku Dariusz został zamordowany. Tak oto odszedł ostatni „Król Królów” z dynastii Achemenidów.