Ludzie zamieszkiwali obszar dzisiejszej Kanady już w zamierzchłej przeszłości. Według dowodów archeologicznych pierwsze grupy łowców zawędrowały w ten region z Syberii w trakcie ostatniego zlodowacenia, a następnie z czasem rozprzestrzeniły się na wschód i południe. Wraz ze stabilizacją klimatu nastąpiło zróżnicowanie i dostosowanie grup tubylczej ludności do zamieszkiwanych przez nie obszarów. Wśród tych rdzennych mieszkańców (nazywanych obecnie w Kanadzie „Pierwszymi Narodami”) znaleźć można tak różnorodne ludy, jak Kri, Hopewell, Inuici, Tlingit, Ojibwa, Haida, Mi'kmaq oraz niezliczone rzesze mniejszych grup i plemion, które pojawiały się i znikały w ciągu wieków.

Pierwszy kontakt rdzennych mieszkańców Kanady z Europejczykami nastąpił, gdy wikingowie utworzyli niewielkie osady wzdłuż wybrzeża Atlantyku. Osiedla te jednak nie utrzymały się i kontrola nad ziemią wróciła w ręce Pierwszych Narodów. W 1497 r. na wybrzeże prowincji atlantyckich przybył z Anglii John Cabot, jednak pierwsze angielskie wysiłki kolonizacyjne skupiły się na bogatych przybrzeżnych łowiskach, a nie na terenach w głębi lądu.

Francuski odkrywca Jacques Cartier zajął tereny dzisiejszej Kanady w imieniu Franciszka I w 1534 r., wprowadzając francuską obecność na obszarze wcześniej zdominowanym przez osadnictwo angielskie i portugalskie. Od roku 1541 zaczął tworzyć stałe francuskie kolonie w wielu miejscach, dzięki czemu na przełomie XVII w. region usiany był francuskimi osadami handlowymi i rybackimi, co skutecznie umocniło kontrolę Francji nad kontynentalną częścią Kanady.

Lukratywny handel skórami napędzał rozwój pierwszych kolonii poprzez wzmacnianie systemu wymiany z Pierwszymi Narodami oraz eksplorację i osadnictwo w regionie Rzeki Świętego Wawrzyńca. To w tym okresie legendarni coureurs des bois (leśni gońcy) i podróżnicy kierowali swoje czółna w głąb lądu, tworząc mocne więzi między Pierwszymi Narodami i kolonistami z Francji. Małżeństwa między osadnikami i rdzenną ludnością doprowadziły do powstania coraz liczniejszej grupy Metysów – osób o mieszanym pochodzeniu, których kontakty z rządem kolonialnym i Pierwszymi Narodami odegrały istotną rolę w historii Kanady.

Napięcia między Francją i Anglią w Europie doprowadziły również do serii starć zbrojnych w Kanadzie zwanych wojną z Francuzami i Indianami, ponieważ Pierwsze Narody i osadnicy Nowej Francji zawarli sojusz w Akadii (obszar wokół ujścia Rzeki Świętego Wawrzyńca sięgający Wielkich Jezior). Do starć w Kanadzie doszło, gdy echa europejskiej wojny siedmioletniej dotarły do Nowego Świata. Francuscy osadnicy zostali wypędzeni z kontrolowanych przez Anglików prowincji regionu Maritime, skąd trafili do Quebecu, na Karaiby oraz w obszar ujścia rzeki Missisipi, gdzie dali początek francuskojęzycznej grupie etnicznej Cajunów. Francja zrzekła się swoich roszczeń do kanadyjskich terytoriów w roku 1763, przekazując całą władzę nad tym regionem Anglii. Choć Kanada znalazła się pod kontrolą jednego kraju, na jej obszarze istniały dwie wyraźnie różniące się kultury osadnicze oraz znacząca obecność Pierwszych Narodów.

Podczas amerykańskiej wojny o niepodległość wielu lojalistów przeniosło się na północ, aby osiedlić się w Kanadzie, a Armia Kontynentalna podjęła próbę inwazji, która zakończyła się klęską. W geście będącym z pewnością jednym z pierwszych przejawów amerykańskiej wojskowej pychy James Madison zgodził się na ekspedycję wojskową mającą na celu podbicie Kanady podczas wojny 1812 roku, przy czym były prezydent, Thomas Jefferson, twierdził, że zwycięstwo to kwestia jedynie przekroczenia granicy. Dwa lata później Biały Dom spłonął, Amerykanie zostali zatrzymani na całej długości frontu, a amerykański rząd z wdzięcznością przyjął propozycję pokoju i zachowania status quo na granicy.

W 1837 r. wybuchły zbrojne zamieszki umotywowane żądaniem politycznych reform oraz stworzenia rządu Kanady, który byłby godny zaufania. Choć bunt został zdławiony, raport brytyjskich władz dotyczący tych wydarzeń zalecał przeprowadzenie reform kanadyjskiego ustroju. Szereg kolejnych inicjatyw doprowadził do powstania Aktu Konstytucyjnego z 1867 roku, który stał się podstawą nowoczesnej Kanady.

Naród nadal się rozwijał, a ekspansja osadników na zachód przybrała na sile. Doprowadziło to do konfliktu przybyszów zarówno z Pierwszym Narodami, jak i z Metysami, z którymi rywalizowano o ziemię i zasoby oferowane przez dzikie pogranicze. Zawarto szereg traktatów pokojowych z Pierwszymi Narodami, które zapewniły osadnikom dostęp do ziemi, przy czym rząd podjął jedynie symboliczne wysiłki, by wypełnić swoje zobowiązania, czasem po prostu łamiąc warunki porozumienia. Wcześniejszy kontakt z osadnikami odmienił Pierwsze Narody, lecz ta nowa fala zaczęła zagrażać ich tradycyjnemu stylowi życia. Największym i najważniejszym konfliktem tego okresu była północno-zachodnia rebelia w 1885 roku. Ten bunt Metysów i ich sojuszników z Pierwszych Narodów, na którego czele stanął wybitny, metyski przywódca Louis Riel, był próbą zapewnienia sobie politycznej autonomii.

Rebelię stłumiono, ale konflikt pogłębił od dawna istniejące podziały między francusko- i angielskojęzycznymi mieszkańcami Kanady. Mniejszości (wspólnoty francuskojęzyczne, Pierwsze Narody i Metysi) postrzegały rosnącą dominację kultury angielskiej jako zagrożenie dla swojej tożsamości, przy czym przyznać trzeba, że wśród angielskojęzycznych Kanadyjczyków istniały silne tendencje do uznawania mniejszości za przedstawicieli anachronizmu oraz marginalizowania ich, a nawet aktywnego zwalczania. Do dziś problem ten nie został rozwiązany do końca, choć Kanadyjczycy podjęli godne pochwały wysiłki, aby kwestia ta stanowiła temat debaty prowadzonej z zachowaniem szacunku i sprawiedliwości.

Podczas I i II wojny światowej Kanada należała do najbardziej oddanych filarów Wspólnoty Narodów pod względem wsparcia materialnego i osobowego, choć pobór wojskowy był w tym okresie bardzo niepopularny. Po drugiej wojnie światowej entuzjastycznie uczestniczyła w międzynarodowej dyplomacji (premier Lester Pearson otrzymał Nagrodę Nobla za wysiłki na rzecz rozwiązania kryzysu sueskiego za pośrednictwem młodej Organizacji Narodów Zjednoczonych).

Relatywnie młode kanadyjskie państwo to największy kraj Ameryki Północnej. Jego obywatele wielokrotnie wybierali jedność kanadyjskiej tożsamości ponad podziałami związanymi z etnicznymi i językowymi różnicami, nawet jeśli wciąż pracują nad rozliczeniem się z trudną przeszłością. Przykro nam, że objętość Civilopedii nie pozwala nam na pełniejsze przedstawienie osiągnięć kanadyjskiego narodu czy jego historii. Przepraszamy!