Cyrus wyczekuje okazji, by poszerzyć swoje imperium dzięki szybkim wojnom z zaskoczenia. Przejęte terytorium jest błyskawicznie włączane do perskiej sieci miast połączonych niezwykle wydajną siecią dróg.

Siła Persji leży w budowie ściśle skonsolidowanego imperium. Premie związane z wewnętrznymi szlakami handlowymi sprawiają, że ten sposób rozbudowy państwa jest dla Persów niezwykle opłacalny. Oddziały nieśmiertelnych i rozwinięta sieć dróg pozwalają Persji szybko i efektywnie reagować na każde zagrożenie. Premie do kultury zapewniane przez wewnętrzne szlaki handlowe oraz pairidaezy dają Persji miejsce w ścisłej czołówce cywilizacji niemal w każdej rozgrywce. Cyrus opuszcza bezpieczne pielesze swego imperium tylko wtedy, gdy chce zdobyć nowe terytorium. Biorąc pod uwagę premie, jakie dostaje dzięki wojnie z zaskoczenia, sąsiedzi Persji powinni mieć się na baczności!

Cyrus II, niemal legendarny pierwszy król Persji, był człowiekiem z krwi i kości. Urodził się jako syn Kambyzesa, króla Anszanu, i córki króla Medii, Astyagesa, w roku 600 lub 576 p.n.e. (natura starożytnych kalendarzy sprawia, że historycy nie są pewni, która z tych dat jest prawidłowa). Według legend z powodu powracającego snu Astyages był przekonany, że jego wnuk w przyszłości pozbawi go z tronu. Ponieważ dla medyjskiego króla władza była ważniejsza niż więzy krwi, wezwał swą brzemienną córkę i zażądał, by jej dziecko zostało zabite tuż po porodzie. Zadanie powierzono pasterzowi Mithradatesowi, który zamiast zabić nowonarodzonego Cyrusa, przygarnął go do swojej rodziny. Zgodnie z przekazem Herodota fortel wyszedł na jaw z powodu „zbyt arystokratycznego” zachowania 10-letniego Cyrusa. Chcąc uniknąć wojny domowej i konfliktu z Kambyzesem, Astyages odesłał chłopca do jego biologicznych rodziców w Persji.

Astyages miał rację, obawiając się swojego wnuka. Choć ojciec młodzieńca żył do 551 r. p.n.e., to Cyrus zasiadł na tronie już w roku 559 p.n.e. Jak jego poprzednicy, Cyrus również zmuszony był uznać zwierzchnictwo Medii – było tak aż do niespodziewanego ataku na Astyagesa w 553 r. p.n.e. Dzięki pomocy plemion, którą uzyskał m.in. dzięki powiązaniom swojej żony Cassandane z Achemenidami, Cyrus pokonał Medów w kilku zażartych starciach i ostatecznie w 549 r. p.n.e. zajął ich stolicę, Ekbatanę. Przyjmując w 546 r. p.n.e. koronę Medii, Cyrus ogłosił się „królem Persji”. Nie wiemy, jaki los spotkał Astyagesa, ale raczej nie został przygarnięty przez mającego go zabić pasterza.

Podbój Medii był tylko początkiem krwawej ekspansji Cyrusa. Astyages był sprzymierzony z władcą Babilonu, Nabonidem, egipskim faraonem Amesisem oraz swoim szwagrem, królem Lidii, Krezusem. Nim minął rok od upadku Astyagesa, z Lidii wyruszyły wojska Krezusa. Cyrus przeprowadził zaciąg i zgromadziwszy armię, starł się z lidyjską armią pod Pteirą, jednak bitwa nie zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem żadnej ze stron. Następnie Cyrus zaatakował stolicę Lidii, Sardes, gdzie rozgromił osławioną kawalerię przeciwnika, umieszczając w pierwszej linii swojej armii wielbłądy. Według Herodota Cyrus oszczędził Krezusa i uczynił go zaufanym doradcą, jednak „Kroniki Nabonida” nie potwierdzają tej wersji wydarzeń – zapisano w nich, że pokonany król zdradził Cyrusa, za co przypłacił życiem.

Po stłumieniu powstania w Medii dzięki oficjalnemu przeniesieniu rzekomo ogromnych kosztowności ze skarbca Krezusa do pałacu Cyrusa, Persowie w drodze do Babilonu podbili stolicę Elamu. Na początku października 540 r. p.n.e. Cyrusowi wreszcie udało się zmusić Babilończyków do walki w pobliżu miasta Opis nad Tygrysem, na północ od Babilonu. Babilońskie wojska zostały rozbite, Nabonid uciekł, a Cyrus zawarł rozejm i wkroczył do Sippar, nie napotykając żadnego oporu. Po dotarciu do Babilonu perski król wykorzystał istniejącą tam wielką tamę, by zmienić bieg Eufratu i przeprowadzić swoje wojska po dnie rzeki. Persowie najechali miasto nocą, napotykając jedynie niewielki opór, i pojmali Nabonida (według „Kroniki Nabonida” pokonany władca został skazany na wygnanie i dożył swych dni w pobliskiej Karmanii, gdzie znajdował się pod stałym nadzorem Cyrusa).

Przyłączając upadły Babilon do swego rozległego imperium, Cyrus zyskał również liczne babilońskie terytoria zależne w Syrii, Judei i Patraei. Ukontentowany Cyrus nadał sobie tytuł „Króla Babilonu, króla Sumeru i Akkadu, króla czterech krańców świata” – wiemy to dzięki słynnemu „Cylindrowi Cyrusa” wypalonemu i złożonemu w fundamentach Esagili będącej świątynią poświęconą najważniejszemu z bogów Babilonu, Mardukowi. Tekst na cylindrze opisuje Nabonida jako bezbożnika, a Cyrusa jako „podobającego się Mardukowi”. Opisano w nim również, jak to Cyrus poprawił los Babilończyków, przywrócił zakazane wcześniej świątynie i kulty oraz dokonał repatriacji tych, których wcześniej przesiedlono, wydając m.in. dekret z 538 r. p.n.e. zezwalający Żydom na powrót do Judei.

Co prawda niektórzy historycy i idealiści twierdzą, że cylinder stanowi najstarszą deklarację praw człowieka, ale większość uczonych traktuje go jako przejaw długiej mezopotamskiej tradycji nakazującej rozpoczęcie rządów nowego władcy od zapowiedzi hojnych darów i reform – zwłaszcza po obaleniu nielubianego króla.

Ostatnie lata życia Cyrus poświęcił na umacnianie pozycji swojej dynastii Achemenidów. Aby uniknąć niepokojów w nowo podbitych krainach, uczynił miejscową arystokrację swoim przedstawicielstwem i zrównał jej status z arystokracją perską. Pozostawił istniejące w prowincjach instytucje państwowe, pozwalając poddanym organizować się w sposób, który im odpowiada. Nie wtrącał się też w miejscowe religie, co okazało się niezwykle mądrą decyzją. Cyrus wzniósł też serię umocnionych miast wzdłuż wschodnich granic, by chronić imperium przed nomadami z centralnej Azji, oraz stworzył sprawny centralny ośrodek władzy w stolicy w Pasargadach, który zarządzał poszczególnymi regionami za pośrednictwem miejscowych starszyzn. Krótko mówiąc, zdołał zorganizować ogromne terytorium w coś, co przypominało imperium.

Przekazy dotyczące śmierci Cyrusa nie są zgodne. Według Herodota (którego opowieści zazwyczaj są tylko opowieściami) zdradziecki Cyrus zginął z ręki wojowniczej królowej Scytów Tomyris (teorię tę znaleźć można we wpisie w Civilopedii poświęconym Tomyris). Ktezjasz – jeszcze mniej wiarygodny niż Herodot – w swoich „Dziejach Persji” zapisał, że Cyrus zginął, walcząc z Derbikami. Berossos twierdził, że perski król zginął w bitwie z łucznikami Dahów na północny zachód od źródeł rzeki Syr-daria. Ostatni przekaz znaleźć można w „Cyropedii” Ksenofonta. Według niego Cyrus zmarł naturalną śmiercią w swojej stolicy. Niezależnie od tego, która z wymienionych opowieści jest prawdziwa, wiadomo, że doczesne szczątki Cyrusa złożono w wapiennym grobowcu w Pasargadach (co zdaje się potwierdzać wersję Ksenofonta). Wielu wierzy, że grobowiec władcy wciąż istnieje w ruinach tego wielkiego miasta.