Zulusi zyskali znaczenie wśród ludów południowej Afryki, dominując dzięki siłom zbrojnym i narzucając hegemonię, która fundamentalnie odmieniła historię Afryki. Choć w końcu przegrali walkę z zaawansowaną technologicznie potęgą kolonialną, zdołali zadać istotne straty jednej z największych armii wojskowych na świecie.

U schyłku XVIII w. Zulusi stanowili zbiór klanów Nguni zamieszkujących południowo-zachodnią Afrykę i prowadzących półkoczowniczy tryb życia oparty o wypasanie bydła i uprawę ziemi. Mężczyźni walczyli, polowali oraz zajmowali się bydłem, które stanowiło integralną część kultury Zulu, będąc oznaką bogactwa i statusu, głównym elementem wielu rytuałów oraz – pod względem bardziej praktycznym – głównym źródłem pożywienia.

Każda rodzina związana była z innymi poprzez sieć zobowiązań społecznych, więzów krwi oraz sojuszów. Związki te przyspieszyły zmianę zuluskiego kolektywu w bardziej zorganizowaną grupę rządzoną przez przywódców, których potęga wraz z nadejściem XIX w. rosła coraz bardziej.

To właśnie w tym momencie pojawił się Czaka i nastąpiła transformacja systemu rekrutacji do ibutho oraz transformacja całej impi w potężną, ustandaryzowaną armię (więcej informacji we wpisach na temat Czaki oraz impi). Wódz ten objął władzę, mając pod sobą mniej niż 2000 wojowników i kontrolując obszar mniejszy od dzisiejszego księstwa Monako. 11 lat później impi liczyła już ponad 50 000 rekrutów, a Zulusi zdołali podbić wszystkich rywali w regionie. Sposób prowadzenia walki również uległ zmianie: prowadzone na niewielką skalę najazdy zmieniły się w taktykę spalonej ziemi. Tak Zulusi stali się bezkonkurencyjnymi władcami Afryki Południowej, a do chwili jego morderstwa podboje Czaki mogły się równać z tymi prowadzonymi przez Aleksandra Wielkiego.

Wydarzenia te miały znaczące skutki w całej Afryce Subsaharyjskiej, bowiem podboje Czaki wywołały falę migracji uchodźców oraz pomniejszych konfliktów zbrojnych, które odmieniły środkowe i wschodnie obszary kontynentu. Dziś niepokoje te określa się mianem Mfekane i nadal są one obiektem badań oraz debat, ponieważ stanowiły katalizator zmian w afrykańskiej historii, prowadząc do powstania nowych państw, które oparły się później kolonializmowi.

Po zamordowaniu Czaki – co miało być odpowiedzią na jego wzrastającą brutalność – królem został jego brat, Dingane. Podczas jego rządów Zulusi weszli w konflikt z europejskimi kolonistami w Afryce Południowej, dokładniej rzecz biorąc z Burami, którzy rozpoczęli zajmowanie obszarów opuszczonych w efekcie Mfekane.

Po obaleniu Dingane władzę objął najdłużej rządzący zuluski król, Mpande. Mpande pozostawał w lepszych stosunkach z Burami (z których część pomogła podczas jego powstania), jednak rosnące napięcia powodowane przez ekspansję kolonialną oraz bezwzględna polityka wobec podporządkowanych narodów (i własnej sukcesji) pozostawiły jego rządy z dość mieszanymi opiniami. Władzę po nim przejął w roku 1872 najstarszy syn Cetshwayo, jednak w celu umocnienia jego wstąpienia na tron dokładna data śmierci Mpande nie została ujawniona. Będący wielbicielem swego wuja Czaki Cetshwayo skupił się na odbudowie piechoty impi oraz powiększeniu jej szeregów.

Tymczasem konflikt z europejskimi potęgami kolonialnymi osiągnął punkt kulminacyjny. Próby przejęcia ziem przez Brytyjczyków oraz Burów (które stały się coraz bardziej natarczywe wraz z odkryciem w regionie diamentów) były wciąż odpierane przez Zulusów, nadal pozostających najsilniejszym afrykańskim narodem w tej części kontynentu. Ci pierwsi nie poddawali się jednak, próbując wprowadzić w życie plan zjednoczenia Afryki Południowej i wysuwając w kierunku Cetshwayo serię prowokujących żądań. Przysłowiową kroplą, która przelała czarę goryczy, był postulat o rozwiązaniu armii. Cetshwayo odmówił, a Brytyjczycy oficjalnie wypowiedzieli mu wojnę w 1879 roku.

Armia brytyjska była nowoczesną, wyrafinowaną siłą bojową ery industrialnej, w której można było znaleźć profesjonalnych oficerów i podoficerów, działka Gatlinga, karabiny powtarzalne, wysoce rozwinięte przekonanie o wyższości kulturowej, a także ostatnie (ekstremalnie rasistowskie) teorie kulturowe tamtych czasów, dlatego też jej przegrana w Bitwie pod Isandlwaną stanowiła niemałe zaskoczenie. Brytyjczycy stracili ponad 70% swoich wojsk, gdy Zulusi zdołali przewyższyć taktyką, umiejętnościami bojowymi i całkowicie zmiażdżyć jedne z najlepszych wojsk na świecie w bezpośredniej walce w polu. A później powtórzyć to dokonanie jeszcze dwa razy: pod Intombe oraz Hlobane.

Ten niewybaczalny cios zadany brytyjskiej dumie wywołał falę zdumionych reakcji, rozpraw mających na celu usprawiedliwienie porażki i innych jawnych, skrajnie szowinistycznych wypowiedzi. Zwycięstwa drogo kosztowały zuluską armię, podczas gdy Brytyjczycy wciąż otrzymywali posiłki i zmieniali swoją taktykę, aż wreszcie zdołali najechać Zululand, rozpocząć oblężenie stolicy Ulundi i pojmać Cetshwayo. Władcę zabrano do Londynu i przedstawiano publice jako jeńca, dopóki ta nie uznała całego przedsięwzięcia za niestosowne (Cetshwayo zachowywał przez cały czas stoicyzm, a jego dostojna postawa odpowiadała roli monarchy). Wreszcie król powrócił do Zululandu, gdzie rządził jako jeden z trzynastu brytyjskich wodzów-wasali.

Gdy ich ojczyzna uległa podziałowi, Zulusi zostali skazani na blisko wiek rządów kolonialnych i apartheidu w Afryce Południowej. Rozproszenie wywołane chorobą bydła oraz brakiem możliwości ekonomicznych zmusiły naród do pracy w kopalniach i miastach na tym obszarze, gdzie tworzyli czasem związki zawodowe. W końcu powstał bantustan, czyli wydzielone terytorium dla południowoafrykańskich grup etnicznych, nazwany KwaZulu, natomiast w latach 70. XX w. przyznano mu tożsamość terytorialną i tym samym dodatkową autonomię. W roku 1994 stworzona została prowincja KwaZulu-Natal posiadająca jeszcze większą niepodległość regionalną i zawierająca część ziem dawnego królestwa Zulusów. Dwa obszary tej prowincji znajdują się dziś na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO – są to uKhahlamba-Drakensberg Park oraz iSimangaliso Wetland Park pełne naturalnego piękna, walorów ekologicznych oraz znaczenia kulturalnego.

Zulusi pozostają dumni ze swego dziedzictwa militarnego oraz kulturalnego, praktykując zarówno swoje tradycyjne tańce, jak i ich nowsze formy, takie jak gumboot dance (dosł. taniec w kaloszach). Król Zulusów stanowi zaś głowę państwa, pełni funkcje ceremonialne, strażnika tradycji oraz łącznika ze światem i rozproszonym narodem.