Położona w północnej Afryce, obejmująca swoim terytorium środkowy bieg Nilu między VI a I kataraktą Nubia stanowiła wrota łączące deltę Nilu z Morzem Czerwonym i pośredniczyła w wymianie handlowej między śródziemnomorskim ujściem rzeki a obszarami położonymi u jej źródeł. Niestety, Egipcjanie sąsiadujący z Nubią od południa mieli wobec niej inne plany. Dwie cywilizacje przez całe tysiąclecia ścierały się ze sobą, odgrywając na zmianę role podejrzliwego sąsiada, zdobywcy i wasala. Ostateczny kres tej rywalizacji położyła seria najazdów przybyszy z dalekich krajów.

Kolebką nubijskiej cywilizacji był obszar dzisiejszego Sudanu. Miasto-państwo Kerma, będące zaczątkiem królestwa Nubii, leżało na żyznych ziemiach na południe od III katarakty. Idealna lokalizacja w pobliżu Nilu sprawiła, że Kerma stała się ośrodkiem handlu łatwo dostępnym zarówno od strony lądu, jak i z wody. Dzięki bogactwom naturalnym takim jak heban oraz odkryciu bogatych złóż złota Kerma zaczęła zyskiwać na znaczeniu. Niestety, wraz z bogactwem pojawiły się najazdy ze strony tych, których bardziej niż handel interesowało szybkie napełnienie sakw nubijskim złotem.

Kerma zaczęła umacniać miasta i szlaki handlowe, powoli rozszerzając swoje wpływy wzdłuż Nilu, aż obszar, na którym znajdowały się jej forty, punkty handlowe i sprzymierzone z nią osady, osiągnął długość niemal 1290 km – taka mniej więcej odległość dzieliła pierwszą i piątą kataraktę. W tym okresie wielkością i wpływami Kerma dorównywała Egiptowi.

Po Kermie, która rozkwitała w drugim tysiącleciu przed naszą erą, przetrwało niewiele. Jeśli jej lud posługiwał się pismem, to sporządzone w nim zapiski dawno przepadły. Źródłem większości informacji na temat królestwa są egipskie teksty dokumentujące utarczki z nubijskimi sąsiadami. Egipcjanie opisywali Kermę jako bardzo scentralizowane państwo – zarządzanie rozległym terytorium bez pisma musiało być niezwykle uciążliwym zadaniem.

Pomimo ciągłych konfliktów między sąsiadującymi królestwami Egipcjanie nazywali Nubię „Krainą Łuków” na cześć siejących postrach nubijskich łuczników stanowiących trzon armii Kermy. Wojownicy ci zrobili na swoich przeciwnikach tak wielkie wrażenie, że jednemu z egipskich fortów wybudowanych na nubijskim terytorium nadano nazwę „Tarczy Przeciwko Strzałom”, co było zarówno śmiałą proklamacją, jak i wyrazem aspiracji.

Szczyt potęgi Kermy przypadł na rok 1580 p.n.e., jednak niefortunny sojusz z Hyksosami doprowadził do jej upadku. Hyksosi byli najeźdźcami z zachodu, którzy w połowie XVII w. p.n.e. zajęli część terytorium Egiptu, lecz mieli wielkie trudności z buntującą się przeciwko nim ludnością oraz egipskimi władcami rządzącymi z Teb. Kerma pragnęła zagarnąć to, co pozostało z Egiptu, i raz na zawsze pozbyć się uciążliwego sąsiada.

Plan prawie się powiódł. Przez trzydzieści lat Kerma najeżdżała egipskie terytorium, grabiąc religijne i kulturalne artefakty aż do chwili, gdy Egipcjanom w końcu udało się zrzucić hyksoskie jarzmo. Inwazja Kermy była tak dotkliwa, że Egipcjanie zniszczyli wszystkie związane z nią zapiski, a wraz z nimi pozbyli się też wszelkich wzmianek o istnieniu XV hyksoskiej dynastii. Jedynym dowodem, którego Egipcjanom nie udało się pozbyć, były egipskie skarby zgromadzone w Kermie.

Faraonowie pamiętali o tym upokorzeniu. Sto lat później Totmes I odpłacił za nie zajęciem miasta Kermy. Jego następca Totmes III zapuścił się jeszcze głębiej na nubijskie terytorium, ostatecznie ustanawiając nową południową granicę Egiptu na wysokości góry Dżabal Barkal w pobliżu miasta Napata.

Przez niemal cztery wieki Nubią rządzili Egipcjanie. Oczywiście okres ten obfitował w wiele powstań, ale z czasem nastąpiło wymieszanie się kultur Nubijczyków i Egipcjan. Kerma odeszła w niepamięć, a lojalna nubijska prowincja stała się wrotami na Morze Czerwone i źródłem egipskiego złota oraz wspaniałych łuczników, których lękali się wszyscy wrogowie Egiptu.

Skupienie się Egiptu na Morzu Śródziemnym (i późniejszy upadek Nowego Królestwa) w X w. p.n.e. pozostawiło Nubię samej sobie. Przez kilka kolejnych wieków królestwo Kusz powoli zyskiwało na znaczeniu, podczas gdy wycieńczony Egipt podporządkowała sobie libijska księżniczka.

Dziwnym zrządzeniem losu kuszycki król Pije ogłosił, że bóg Amon – egipskie bóstwo, którego świątynię u podnóży góry Dżabal Barkal wzniósł egipski faraon Totmes III – wyznaczył mu zadanie wyzwolenia Dolnego Egiptu spod władzy libijskich intruzów. I tak nubijski król przejął kontrolę nad deltą Nilu, dał początek XXV dynastii i starał się przywrócić Egiptowi jego dawną chwałę.

Przez jakiś czas Egipt rzeczywiście odzyskiwał dawny blask. Priorytetem Pijego i jego następców była odbudowa monumentów i świątyń oraz przywrócenie robót publicznych zaniedbanych za rządów najeźdźców. Rewitalizacja egipskiej kultury była największym osiągnięciem XXV dynastii. Niestety, jej skutki nie trwały długo.

Kopanie nawet najmniejszego gniazda os rzadko bywa dobrym pomysłem. Niestety, prawdy tej nie znali faraonowie XXV dynastii, którzy z uporem próbowali rozszerzyć swoje wpływy na Bliski Wschód. Skonfliktowało ich to z potężnym imperium nowoasyryjskim, które uważało państwa Bliskiego Wschodu za swoich wasali. Wsparcie udzielone przez Pijego kanaańskiej rebelii skierowanej przeciwko nowoasyryjskim władcom z pewnością nie poprawiło egipsko-asyryjskich stosunków. W 674 r. p.n.e. nowoasyryjski król Asarhaddon najechał Egipt. W zaledwie trzy lata najeźdźcy pozbyli się XXV dynastii, ostatecznie kończąc nubijski flirt z egipskim imperium.

Wycofanie się Nubijczyków z Egiptu ostatecznie okazało się bardzo dobrą decyzją – idąc za nowoasyryjskim przykładem śródziemnomorskie potęgi postanowiły uczynić z Egiptu swojego wasala. Roztropne przeniesienie nubijskiej stolicy z Napaty do bardziej oddalonego Meroe pozwoliło nawiązać kontakty z greckimi kupcami na Morzu Czerwonym, które opłacały się bardziej niż handel na Nilu. Przeniesienie stolicy zabezpieczyło też Nubijczyków przed inwazją z północy – ani Persja czy Macedonia, ani Egipt Ptolemeuszy nie poczyniły żadnych poważnych wysiłków, by narzucić swoją władzę meroickiemu królestwu Kusz.

W 25 r. p.n.e. Nubia popadła w konflikt z Rzymem. Rzymski generał Petroniusz wielokrotnie starł się z nubijską jednooką kandake (królową) Amanirenas. Po tym, jak rzymskie wojska złupiły Napatę i zrównały z ziemią świątynie Amona, opór Amanirenas był wystarczająco zażarty, by przekonać Petroniusza, że zawarcie pokoju będzie korzystniejsze niż podbój. Traktat pokojowy podpisany z Kuszem przez Oktawiana Augusta był zaskakująco korzystny dla Nubijczyków, ponieważ potraktowano ich w nim jak przyjazny protektorat, a nie jak niedawnych wrogów.

Po rzymskiej agresji nastąpiły rządy meroickich budowniczych, które zapoczątkowała w 1 r. p.n.e. kandake Amanitore (jej historię zawarto w osobnym wpisie). Czas odbudowy zakończył się, gdy w I w. n.e. dynastia Beja z północnego-wschodu zajęła Meroe. Pomimo prób powiększenia Nubii podejmowanych przez nowych władców wewnętrzne bunty i konflikt z królestwem Aksum doprowadziły do upadku przypieczętowanego ostatecznie inwazją armii Aksum.