Wietnam dysponuje jednymi z najstarszych zapisów historycznych w Azji Południowo-Wschodniej – zapisów, które mówią o nieustannym dążeniu do niezależności i walce z obcą okupacją: chińskich cesarzy, europejskich kolonialistów, a nawet Stanów Zjednoczonych.

Protoplaści współczesnych Wietnamczyków (lud zwany Kinh) osiedlili się w delcie Rzeki Czerwonej i zaczęli uprawiać ryż na nawadnianych poletkach już około roku 1200 p.n.e., za czasów dynastii Hồng Bàng. Według legendy pierwszych wietnamskich rolników uprawy ryżu nauczył Władca Smok – Lạc Long Quân. W VI wieku p.n.e. wykorzystywali rzeki i strumienie, budując systemy irygacyjne, kanały i tamy nawadniające ryżowe pola. Uprawa zboża łączy ludzi, a urbanizacja prowadzi do wykształcenia się rzemiosła. W Wietnamie wytwarzano wyszukane jedwabie oraz narzędzia i broń z miedzi i brązu. Szczególnie imponującymi artefaktami z tego okresu są wykonane z brązu bogato zdobione „bębny” kultury Đông Sơn.

Jednak tam, gdzie panuje dobrobyt, zazwyczaj pojawia się też wojna. Wietnam od zarania łączyły z północnymi sąsiadami – kolejnymi chińskimi dynastiami – bardzo skomplikowane stosunki. Wietnamczycy przyjęli wschodnioazjatycki konfucjanizm i buddyzm mahajana (w przeciwieństwie do sąsiedniego Laosu i Kambodży, które wyznawały buddyzm therawada), chińskie pismo, chińskie koncepcje władania ziemią oraz – ku uciesze historyków – chińskie tradycje prowadzenia szczegółowych zapisków. Ale stosunki z Chinami nie ograniczały się do wymiany kulturowej. Często brały w nich udział siły wojskowe.

Triệu Đà, znany też jako Zhao Tuo, był chińskim generałem, który podbił północny Wietnam, a po upadku chińskiej dynastii Qin postanowił sięgnąć po tytuł cesarza i założył królestwo Nanyue (zwane po wietnamsku Nam Việt), leżące na terenie dzisiejszych południowych Chin i północnego Wietnamu. Czy Triệu Đà był cesarzem wietnamskim, czy chińskim? To bardzo dobre – i nader znaczące politycznie – pytanie dla historyków. Tak czy inaczej Triệu Đà stracił swój tytuł i związaną z nim władzę, gdy dynastia Han podbiła Nanyue i włączyła Wietnam do Chin.

Miał to być pierwszy – ale z pewnością nie ostatni – okres, w którym Wietnamczycy stawili opór okupacji. Chińskie prawa, zwłaszcza te ograniczające władzę kobiet, drażniły Wietnamczyków, którzy od dawna kultywowali bardziej matriarchalne tradycje Azji Południowo-Wschodniej. Nie dziwi więc, że to właśnie kobiety stanęły na czele buntu. W 40 roku n.e. siostry Trưng sprzeciwiły się gubernatorowi Han, Su Dungowi. Przeprowadziły udaną rewoltę i odbiły w imieniu niezależnego Wietnamu sześćdziesiąt pięć stanów okupowanych przez Chińczyków. Starszą z sióstr, Trưng Trắc, obwołano królową i obie władały razem przez dwa lata, po których cesarz Guangwu w końcu wysłał armię, by odzyskała utracone ziemie i ścięła głowy buntowniczek. Po klęsce siostry popełniły samobójstwo, by uniknąć upokorzenia w rękach wroga.

Ale buntownicy się nie poddawali. W 225 roku n.e. Triệu Thị Trinh, znana również jako pani Triệu lub Bà Triệu, stanęła na czele kolejnej rewolty. Chociaż została pokonana podobnie jak siostry Trưng, to stała się niegasnącą inspiracją. Nieustannie wybuchały bunty dowodzone przez przywódców takich jak Lý Bôn, lecz Wietnam miał odzyskać niezależność dopiero w 938 roku. Mimo to w pierwszym tysiącleciu naszej ery nawet podczas okupacji rozkwitał, a dzięki odkryciom archeologicznym wiemy, że utrzymywał kontakty handlowe nawet z odległym Rzymem.

Po decydującej bitwie na rzece Bạch Đằng w 938 roku Wietnam był niepodległy, ale i niestabilny. Kiedy minęło prawie dwadzieścia lat wojny domowej i politycznych wstrząsów, Đinh Bộ Lĩnh założył dynastię Đinh. Kraj został przemianowany na Đại Cồ Việt, czyli „Wielkie Państwo Wietnamskie”. Nowy cesarz ustanowił surowe prawa i starał się zawrzeć sojusze z najważniejszymi rodami, ale rządził tylko przez osiem lat, nim on i jego najstarszy syn zostali zamordowani. Chińska dynastia Song, obserwując bacznie rozwój sytuacji, postanowiła wykorzystać tę okazję i przeprowadziła najazd. Odpór jej wojskom stawił jednak generał Lê Hoàn, rządzący jako regent w imieniu nieletniego syna zmarłego cesarza. Wkrótce potem poślubił matkę nieletniego następcy tronu i jako Lê Đại Hành przejął władzę, dając początek dynastii Lê. Nowy cesarz pokonał chińskie siły, stosując zmyślną taktykę (chińskie źródła nie precyzują, na czym polegała, ale wiemy, że chiński cesarz skazał na śmierć wszystkich dowódców i generałów biorących udział w tym blamażu). Później Chiny nie kontynuowały ataków, chociaż decyzję tę podjęto zapewne nie z powodu prawdziwego strachu, lecz raczej na skutek układu, w ramach którego Wietnam zgodził się płacić chińskiemu cesarzowi trybut. W końcu po co zawracać sobie głowę okupacją, gdy i bez niej dostaje się regularnie pieniądze?

Wietnam pozostał niezależny przez prawie pięćset lat. W tym czasie poszerzył swoje terytorium o obszary leżące na wybrzeżu między doliną Rzeki Czerwonej (region Hanoi) i deltą Mekongu. Wiązało się to z serią podbojów i wojen z innymi grupami etnicznymi, w tym z Czamami i Khmerami (Kambodżanami) – zgadza się, w delcie Mekongu żyje wielu etnicznych Khmerów, którzy praktykują własną wersję buddyzmu i do dziś porozumiewają się językiem khmerskim.

Dynastia Lý, która przejęła władzę po ekspansji na południe, położyła podwaliny pod dzisiejszy Wietnam. Jej rządy były okresem pomyślności, który trwał czterysta lat i charakteryzował się koncentracją na sytuacji wewnętrznej. Nowi władcy chcieli, aby ich gospodarka kwitła, więc zaczęli inwestować w swoich poddanych, zakładając na przykład Quốc Tử Giám, czyli „Świątynię Literatury”. Edukacja nie ograniczała się do szlachty, a w konfucjańskim systemie merytokracji, który stosowano od Wietnamu po Chiny, Koreę i Japonię, zwykli ludzie mogli brać udział w egzaminach dających szansę na zajęcie stanowisk rządowych. Ustrój ten nie był też zdominowany przez mężczyzn – w zreorganizowanym systemie podatkowym to kobietom powierzono zadanie poboru opłat. Za rządów dynastii Lý wzrosło również znaczenie religii, a zwłaszcza buddyzmu, konfucjanizmu i taoizmu.

Ten okres nie był jednak pozbawiony konfliktów. Gdy dynastia Lý ustąpiła miejsca dynastii Trần, Wietnam stanął w obliczu najazdów zarówno mongolskich, jak i (kolejnych) chińskich, a także rebelii podbitych wcześniej Czamów. Wojny te w połączeniu z pogarszającą się reputacją władców dynastii Trần pozostawiły Wietnam podatnym na zdradę. Na początku XV wieku generał Hồ Quý Ly przejął władzę i ogłosił wiele śmiałych i postępowych reform, które nie spotkały się z przychylnością feudalnych właścicieli ziemskich. Zwrócili się oni do chińskiej dynastii Ming, prosząc o pomoc w przywrócenie władzy rodowi Trần, i Chiny w 1407 roku po raz kolejny podbiły Wietnam. Zgodnie z chińskim prawem kraj ponownie został zmuszony do przyjęcia chińskiej kultury – i tak jak poprzednio stawił temu opór. Na czele rebelii stanął bogaty rolnik zwany Lê Lợi i po wielu sukcesach dał początek dynastii Lê (później zastąpionej przez Tây Sơn i Nguyễn – ta ostatnia nazwa była tak popularna, że tysiące rodzin zmieniło nazwiska na Nguyễn; dziś jest to zdecydowanie najczęściej występujące nazwisko w Wietnamie!). Na dynastię Lê wpłynęły ideologie konfucjańskie, co poskutkowało wprowadzeniem nowego, bardziej postępowego prawa. Edukacja i ekspansja ponownie stały się priorytetem.

Gdy w XVIII wieku do Wietnamu zaczęli przybywać Europejczycy, ich próby krzewienia wiary chrześcijańskiej odbierane były przez wielu jako atak na podwaliny wietnamskiej cywilizacji. I w pewnym sensie była to prawda – religia rzeczywiście stała się pretekstem do kolonialnej okupacji Wietnamu. W odpowiedzi na egzekucję swoich misjonarzy Francuzi (wspierani przez hiszpańskich sojuszników) najechali i przejęli południowy Wietnam. Francja na tym nie poprzestała i do roku 1887 kontrolowała cały Wietnam, Kambodżę i Laos.

Francuskie Indochiny zdawały się trwać w stanie niekończącej się wojny. Gdy Francja nie walczyła akurat z Syjamem o Laos, stawiała czoła wietnamskim buntownikom. Tuż po zduszeniu ostatniej serii powstań rozpoczęła się II wojna światowa.

Na wietnamską scenę wkroczyła w tym okresie kolejna ważna postać: Hồ Chí Minh. Hồ wykształcił się we Francji, a młodzieńcze lata przepracował fizycznie w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Był uważnym obserwatorem i znawcą polityki, sympatyzował z najróżniejszymi rewolucjonistami: francuskimi, amerykańskimi i rosyjskimi. Podczas II wojny światowej wrócił do Wietnamu, by walczyć z okupacyjnymi siłami Japonii i Francji Vichy. Po wojnie napisał „Wietnamską deklarację niepodległości”, która rozpoczynała się od znajomej frazy: „Wszyscy ludzie są stworzeni równymi; Stwórca obdarzył ich pewnymi nienaruszalnymi prawami, w skład których wchodzi prawo do życia, wolności i dążenia do szczęścia”. Hồ, którego w walce z potęgami osi podczas II wojny światowej wspierali Amerykanie, wykorzystał fragment „Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych”, bo przez chwilę sądził, że Amerykanie poprą też niezależność Wietnamu od Francji. W tej kwestii się jednak pomylił. Stany Zjednoczone wsparły francuską okupację kolonialną, co pchnęło mający siedzibę w Hanoi ruch Việt Minh Hồ w ramiona Związku Radzieckiego. Ostatecznie wietnamskie siły pokonały Francuzów w bitwie pod Diên Biên Phu i w 1954 r. zakończyły okupację.

Po zakończeniu konfliktu Wietnam był podzielony na wspieraną przez Sowietów Północ i wspierane przez Amerykanów Południe. Natychmiast po odzyskaniu niepodległości rozłam ten przerodził się w otwartą wojnę. Doprowadziła ona do interwencji, którą Amerykanie nazwali wojną wietnamską, a Wietnamczycy określi mianem wojny amerykańskiej. Hồ i siły północnego Wietnamu odnieśli w tym konflikcie zwycięstwo, w wyniku którego powstała istniejąca do dziś Socjalistyczna Republika Wietnamu. Po zakończeniu tej wojny rozpoczęła się jednak kolejna – Wietnam najechał Kambodżę w celu obalenia morderczego reżimu Czerwonych Khmerów, którzy byli sojusznikami Chin, czym doprowadził do (jeszcze jednej) chińskiej inwazji w 1979 roku. Wietnamczykom – po niemal stu latach nieustannej wojny – udało się w jakiś sposób odeprzeć chińskie siły, co było kolejnym aktem oporu.