To miasto w północnych Włoszech jest siedzibą pierwszej w historii – i wciąż działającej – uczelni zgodnej ze standardową definicją uniwersytetu. Bolonia to starożytne, bogate i przepełnione kulturą miasto, które pełniło rolę jednego z najważniejszych ośrodków Italii od czasów powstania Rzymu.

Miasto założyli Etruskowie około 510 r. p.n.e. i nadali mu nazwę Felsina. W IV w. p.n.e. zostało podbite przez celtyckie plemię Bojów, a w roku 190 p.n.e. przejęli je Rzymianie i zmienili jego nazwę na Bolonię. Przez wieki, aż do upadku Cesarstwa Zachodniego, należało do Rzymu. Następnie Bolonia przechodziła przez ręce Gotów, Wizygotów, Lombardów i Hunów, by ostatecznie stać się częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

W 1070 r. we Włoszech odkryto kopię kodeksu prawa rzymskiego cesarza Justyniana, co wzbudziło duże zainteresowanie uczonych. Powstały grupy zajmujące się studiowaniem tego i innych tekstów, z czasem nabierając coraz bardziej formalnego charakteru. Uczeni szybko przekonali się, że muszą ze sobą współpracować, aby chronić się przed władzą świecką i eklezjalną. Słynny uniwersytet w Bolonii powstał w 1088 r., a współczesnych studentów z pewnością zaskoczyłby oddolny charakter tego przedsięwzięcia. Studenci zatrudniali, opłacali i wyrzucali profesorów z pracy (istniał nawet komitet, którego członków zwano „denuncjatorami profesorów”). W reakcji na ten stan rzeczy profesorowie, najpewniej zmęczeni ciągłymi donosami, również potworzyli organizacje. Jedynym tytułem przyznawanym przez uczelnię był doktorat, a studia dotyczyły prawa kanonicznego i cywilnego.

Uniwersytet Boloński miał kluczowe znaczenie w ustalaniu legalnych uprawnień oraz zwierzchniości Świętego Cesarza Rzymskiego nad jego kłótliwymi wasalami. Fryderyk Barbarossa wykorzystał prace bolońskich uczonych, aby wzmocnić swój autorytet i zdobyć casus belli przeciwko miastom, które przeciwstawiały się jego władzy. W 1158 r. Barbarossa wydał dokument, w którym zabezpieczył finansowanie uniwersytetu z cesarskiego skarbca, czyniąc z niego pierwszą tego typu uczelnię na świecie. W akcie tym rozwiązano też ostatecznie kwestię zwierzchnictwa nad uniwersytetem, co pozwoliło profesorom i studentom skupić się na nauce i przeniosło narzekania jednych na drugich z quasi-sądowych posiedzeń w zacisze tawern.

Bolonia przyciągała wielkie umysły średniowiecza i renesansu – Petrarka, Becket, Kopernik, Dürer i wielu innych luminarzy było absolwentami tamtejszego uniwersytetu (Kopernik był też jednym z jego wykładowców). Kwitnący w mieście handel, jego bogactwa oraz prestiż uniwersytetu sprawiły, że stało się ono osią wieloletniego konfliktu między rodami Gwelfów i Gibelinów. W tym okresie wzniesiono w Bolonii wiele słynnych wież, które chronić miały szlacheckie domostwa przed wzburzonymi tłumami. Na początku XVI w. Bolonię włączono do Państwa Kościelnego, przez co świecką władzę przejął nad nią papież.

Obecnie Bolonia jest jednym z najbogatszych włoskich miast, a jej kościołom, pałacom i portykom przywrócono dawny blask. Uniwersytet Boloński, czyli pierwotna Alma Mater, od której wywodzą się wszystkie pozostałe, wciąż kształci wybitne umysły nauki i sztuki, a turyści przybywają z najdalszych zakątków świata, by cieszyć się kulturą, kuchnią, muzyką i intelektualnym życiem oferowanym przez miasto.