Jeśli wierzyć Brytyjskiemu Stowarzyszeniu Humanistycznemu, świecki humanizm jest „1) umieszczaniem ludzkich i innych żywych istot w sercu moralnego światopoglądu, 2) postrzeganiem świata jako miejsce naturalne i rozumieniem go poprzez pryzmat nauki i rozumu oraz 3) promowaniem i wspieraniem rozwoju ludzkiej rasy na wszelkie sposoby wraz z obroną fundamentalnych praw wszystkich ludzi”.

Owe humanistyczne koncepcje pojawiały się już od przynajmniej 1500 r. p.n.e. w najróżniejszych filozofiach Azji i Indii. W VI wieku p.n.e. Gautama Budda wyraził swój sceptycyzm wobec zjawisk nadprzyrodzonych i „duszy”, a Zaratustra uznawał ludzi za istoty myślące wyróżniające się możliwością wyboru i decyzji. Greccy filozofowie, od Ksenofanesa po Platona, usiłowali wyjaśnić świat, używając narzędzi ludzkiego rozumu, natomiast Epikur krótko podsumował skoncentrowane na człowieku dążenia ku szczęściu. Również większość muzułmańskich uczonych średniowiecza polegała na nauce i rozumie w interpretacjach sensu istnienia, tworząc dzieła o indywidualizmie, sekularyzmie, sceptycyzmie i liberalizmie... czyli gałęziach idei humanistycznej.

Europa jednak musiała nieco poczekać na świt humanizmu. Aż do renesansu dominowała w niej wiara katolicka i dopiero ponowne odkrycie „klasycznych” dzieł włoskich poetów pozwoliło ożywić humanistycznego ducha. Francesco Petrarca (czy też Petrarka) żyjący w XIV wieku jest często nazywany „ojcem humanizmu”, a odkrycie i przetłumaczenie przez niego na miejscową mowę zaginionych listów Cycerona często uznaje się za iskrę zapłonową renesansu. Wciąż rosnące wsparcie dla studiów klasycznych ze strony uczonych na nowych uniwersytetach – w ramach programów studia humanitatis oferujących naukę gramatyki, poezji, retoryki, historii i filozofii moralnej – pozwoliło na rozprzestrzenienie świeckiego rozumienia świata po krajach kontynentu. Proces ten dodatkowo wspierany był przez zalew ponownie odkrytych lub nowo tłumaczonych greckich i rzymskich manuskryptów, między innymi Arystotelesa, Cycerona czy Liwiusza. Prace te oferowały mrowie świeżych, ekscytujących, iście awangardowych idei.